Ahiram sarcofaag

 AHIRAM

Of hoe weinig we eigenlijk zeker weten van de vroegste geschiedenis van de Feniciërs.

 

Begin:

De naam is verankerd aan een klomp steen met een deksel, die in 1923 werd ontdekt in Byblos. De Egyptoloog P.Montet brengt een sarcofaag aan het daglicht en treft er een inscriptie op aan. De afmetingen zijn 152 cm breed en 305 cm lang, althans volgens de catalogus van de overigens prachtige tentoonstelling I Fenici te Venetië (1988). Het boek De Levant (Könemann 1999/2000) lijkt wat preciezer te zijn: lengte 297 cm, breedte 115 cm, hoogte 140 cm. Het is een eerste voorbeeld over de verwarring en uitleg, zelfs bij zoiets eenvoudigs als de omvang van de doodskist.

Afbeelding Sarcofaag: ANEP 286, 456-459.

Eerste datering:

P.Montet publiceert zijn vondst in de publicatie: BYBLOS ET L’EGYPTE, Paris 1925 (blz 228-238). In het graf, waarin de sarcofaag werd gevonden, bevonden zich vazen met de naam van Ramses II (1279-1212 v.C). Het is geen wonder, dat in eerste instantie het object en de aangetroffen afbeeldingen en inscriptie gedateerd werden naar de 13^e eeuw v.C.

Zie: R.Dussaud, Les inscriptions phéniciennes du tombe d’Ahiram, roi de Byblos, Syria 5, 1924, blz 135-157 + Syria 6, 1925, blz 104.

De eerste commentaren:

Vincent, Revue Biblique 24, 1925, blz 183 + 25, 1926, blz 463

Cook, Palestina Exploration Fund, 1925, blz 269

Albright, Journal Palestine Oriental Society 6, 1926, blz 76 + 7, 1927, blz 122.

Hans Bauer, Orientalische LiteraturZeitung 28, 1925, blz 129

Lokatie van het graf:

De koninklijke graven bevinden zich in de Noordwest-hoek van Byblos binnen de muren van de toenmalige stad. Voor wat betreft de opgravingen => Zie: M.Dunand, die van 1926-1973 hier actief is geweest.

Opmerking; de letters met speciale tekens worden zo goed mogelijk afgebeeld, zoals dat hoort. Daar waar dat niet goed mogelijk is OP DEZE COMPUTER, wordt bijvoorbeeld een punt, die eronder moet, achter de letter geplaatst!

Hoe ziet de sarcofaag er uit:

N.Jidejian beschrijft in 1968 de kist (Byblos through the Ages) en ook Porada (E.Porada, Notes on the Sarcophagus of Ahiram, JANES 5, 1973, blz 355-372.) doet dat in 1973 uitgebreid (zie Krings, blz 471).

De kist is uit een geheel gemaakt van kalksteen met daarop een rode beschildering. De sarcofaag wordt als decoratie gedragen door vier kruipende leeuwen.

Aan een kant van de sarcofaag wordt een koning of godheid afgebeeld op een troon en bewaakt door gevleugelde sfinxen.

In zijn linkerhand houdt hij een voorwerp of een bloem. Zijn voeten rusten op een voetenbankje. Voor hem staat een rijkelijk voorziene tafel, dan wel altaar. Hiernaartoe bewegen zich zeven personen (mogelijk hovelingen). Voorop loopt mogelijk de zoon? De twee uiteinden van de sarcofaag hebben gebeeldhouwde reliefs van vier vrouwen. Twee van hen slaan op hun borsten, of houden hun borsten vast en twee heffen hun armen boven hun hoofden in waarschijnlijk een pose van verdriet.

De andere kant van de sarcofaag laat een processie zien van personen, die geschenken of offerandes dragen en aanslepen. Allereerst twee vrouwen met manden op hun hoofden gevolgd door twee mannen, die kruiken dragen op hun schouders. Dan komt er een man, die een geit begeleidt en tenslotte drie personen met de handen opgeheven als begroeting, als uiting van verdriet, of biddend.

Boven deze reliefs is een fries aanwezig met lotusbloemen, die om beurten open of dicht zijn. Beneden het lotusbloemen motief is er een soort touw of koord aangegeven, dat om heel de sarcofaag heen loopt.

Op het deksel van de sarcofaag worden uitsteeksels (als een soort handvaten) gevormd door de koppen van twee leeuwen, die gebeeldhouwd zijn in een laag relief. Op dit deksel staat ook de beroemde inscriptie afgebeeld, waaronder nog een pseudo-hiëroglyphenschrift waarneembaar is. Voorts staan er op de deksel nog afbeeldingen van twee bebaarde mannen in een manteljurk-achtige kledij. Zijn dit Ahiram en Ittobaäl? Aan de bovenkant van de deksel is in laag relief de figuur op lichaamsgrootte van een koning(?) weergegeven.

(Zie o.a.: M.Haran, The Bas-Reliefs on the Sarcophagus of Ahiram, King of Byblos in the Light of Archeological and Literary Parallels fron the Ancient Near East, Isr.Expl.Journal, 1958, blz 15-25).

De invloeden:

De sfinxen functioneren in de late bronstijd bij Syrische tronen als dragers van de troon en zijn meer een structureel dan een decoratief element van de troon (Metzger, Königsthron und Gottesthron, 1985, blz 259). De vleugels zouden normaal gesproken in de hals moeten beginnen, maar doen dat bij de Ahiram-sarcofaag pas bij de borst, hetgeen “anatomisch” vreemd is (Metzger, Königsthron und Gottesthron, 1985, blz 264). De rechtopstaande staart vormt het begin van de rugleuning van de troon en is vergelijkbaar met vondsten te Garoub, Enkomi, Bogazkoy en met een Hyksos scarabee en divers Myceens werk (Metzger, Königsthron und Gottesthron, 1985, blz 267). Over het algemeen geven de sfinxen echter een Egyptische invloed weer, zeker in combinatie met veelvuldig voorkomende lotusbloemen (Jidejian, Byblos through the Ages, 1968). De omgekeerde mogelijke lotusbloem in de hand van de man op de troon is het symbool van de dood. Samen met de fries geeft dit de Egyptische invloed weer (Mazel, Avec les Phéniciens…1971, blz 62 e.v.).

De leeuwen laten een Syrisch/Mesopotaamse invloed zien en dat geldt ook voor het touw-ontwerp (Jidejian, Byblos through the Ages). Mazel vermoedt, dat dat laatste wellicht in verbinding is te brengen met de invloed van de Zeevolken: het touw-motief zou in feite golven aangeven.

De leeuwen kunnen ook een Hettietische achtergrond hebben (Mazel, Avec les Phéniciens…1971, blz 62 e.v.). De troon, het gewaad, het kapsel geven de invloed van de Mesopotaamse kunst weer (Mazel, Avec les Phéniciens…1971, blz 62 e.v.).

Mazel ziet de vrouwen op de sarcofaag als klaagvrouwen in een Hebreeuwse en Fenicische rouwkledij (Saq). Zij rukken zich de haren uit het hoofd en krabben zich de borsten open. Harden heeft het in dit verband over Levantijnse tunieken met gordels (Harden, The Phoenicians, 1980, blz 173).

Als het al een begrafenisoptocht is, dan is de gelijkenis met het Adonis-festival eeuwen later frappant (Krings, blz 330).

Wie is de afgebeelde vorst op de troon?

De afgebeelde vorst op de troon is waarschijnlijk Ahiram vindt een meerderheid van de geleerden:

H.Gressmann, AOB blz 190 Zeitschrift fur die Alttestamentliche Wissenschaft 42, Giessen/Berlin 1924, blz 349

P.Montet, Byblos et L’Egypt, Textband 1928, blz 299 e.v.

L.H.Vincent, Les fouilles de Byblos, RB 34 1925, blz 182

R.Dussaud, Les quatres campagnes de fouilles … à Byblos, Syria 11, blz 181 e.v.

K.Galling, Bibliches RealLexikon 1937, blz 416

J.B.Pritchard, ANEP blz 302

H.Frankfort, Art and Architecture, blz 159 e.v.

M.Noth, Die Welt des Alten Testamentes, 1953, blz 125 e.v.

Toch is dit niet waarschijnlijk, als de sarcofaag uit de 13^e/12^e eeuw v.C stamt, of men zou een oorspronkelijke beeltenis dan verwijderd moeten hebben en vervangen door een nieuwe en daar zijn geen sporen van te zien. Blijft over, dat Ahiram toch teruggaat in tijd ook naar de 13^e/12^e eeuw v.C!

M.Haran is weer een heel andere mening toegedaan en stelt, dat de persoon een godheid is en mogelijk MOT. [M.Haran, The Bas-Reliefs on the Sarcophagus of Ahiram….]. Hij ziet het voorwerp in de hand niet als een omgekeerde lotusbloem, maar als een heerserstaf met leren riempjes (een soort gesel, zweepje). Bovendien staat er voor de figuur een altaartafel, waarnaar offerandes worden aangesleept (olie, geit, wijn e.d). Metzger ziet dat laatste echter als een tribuutbetaling aan de koning dan wel als zijn laatste avondmaal (Metzger, Königsthron und Gottesthron, 1985). Ook hier blijft het dus nog even gissen, wat nu feitelijk de waarheid is.

Globale inhoud van de aangetroffen inscriptie:

De zoon Ithobaäl maakt een sarcofaag voor zijn overleden vader Ahiram (koning van Byblos), waarbij hij eventuele grafschenners allerlei verschrikkingen toewenst.

KAI 1 = Kanaanäische und aramäische Inschriften, W.Röllig/H.Donner, Wiesbaden 1962-64 (3^e ed:1971-76). TSSI III, 4: Textbook of Syrian Semitic Inscriptions, J.C.L.Gibson.

Ithobaäl behoeft niet de opvolgende koning te zijn. Het lijkt waarschijnlijk, dat hij dat niet is. Hij is weliswaar de zoon, maar er kunnen nog andere zonen zijn. Ithobaäl is de schrijver, die grote zorgen heeft over het graf van zijn vader en iedereen verwenst, dat het graf alsnog gaat schenden.

 De namen:

naam	AHIRAM	ITHOBAAL
fenicisch	’hrm	’tb‘l
hebreeuws	ahirôm	’Etba‘al
akkadisch		Tu-ba-il/Tu-ba-’-lu
grieks		(E)ithobalos
latijns		Itibalis
betekenis	mijn broer is verheven/verheerlijkt	Baäl is met hem

Een andere datering:

Zoals gezegd werd de kist aangetroffen in een omgeving met 13^e eeuwse voorwerpen, zoals een ivoren plaquette en 2 vazen met cartouches van Ramses II. Ook de gebeeldhouwde decoratie van de kist past goed bij de 13^e eeuw. Zo stelt Dimitri Baramki nog in 1961, dat Ahiram een tijdgenoot van Rameses II (1298-1232 v.C) was (blz 25 Phoenicia and the Phoenicians).

Er waren echter ook potscherven aanwezig uit de vroeg-ijzer periode. Verder bleek er een ivoren beeldje (Montet CXLII nr.878) aanwezig te zijn, dat Barnett in 1982 (blz 46-47) op de 10^e eeuw v.C gedateerd heeft (Krings blz 517). Bovendien bleek de inscriptie gedeeltelijk gegraveerd op delen van de deksel, die beschadigd waren! Sidney Smith suggereert dan ook al, dat de kist eerder en voor de tijd van Ahiram al werd gebruikt (Alalakh and Chronology, 1940, blz 46, note 117).

W.Culican schrijft dan ook in 1967 de stenen doodskist van Ahiram toe aan de 10^e eeuw v.C en vind de oude inscripties van Thera en Rhodos veel lijken op die van Ahiram (Kooplieden blz 124+127). Er ligt ook een parallel met vondsten uit Kreta (Tekké).

De kist stamt dus wel uit de 13^e/12^e eeuw, maar de inscriptie met Ahiram en Ithobaäl uit een paar eeuwen later en wel op grond van vergelijkbare inscripties op beelden van Seshonq I (950-929 v.C) en Orsokon I (929-893 v.C)! Er is dus sprake van hergebruik!

Voor wie werd de kist in de 13^e/12^e eeuw dan wel gebruikt?

Uit de 14^e eeuw kennen we nog een Rib-Addi (ca.1375-1355) via de El-Amarna brieven, maar die is dus te ver terug in tijd om serieus in aanmerking te komen. Verder kennen we uit de periode 13^e/12^e eeuw eigenlijk niemand.

Pas omstreeks 1075 komt er een koning Zakarbaäl in beeld t.t.v. de reis van de Egyptenaar Wen Amon naar zijn stad. Dan volgt er weer een hiaat tot c.950, wanneer de koning Yehimilk over Byblos regeert. In dit hiaat ware Ahiram te plaatsen en dan specifiek in de periode c.1000-950. Althans dit lijkt de meest gangbare opvatting te zijn van c.1940-1980 na Chr., maar niet iedereen denkt er zo over.

Bedenk overigens, dat zowel kist als deksel uit geheel andere tijden kunnen komen! Bijvoorbeeld de kist uit de 13^e eeuw, maar de deksel uit de 14^e of juist veel jonger. Wie zal het zeggen?

In ieder geval plaatst V.Krings deze in de “Manuel de recherche: La Civilisation Phénicienne et Punique, E.J.Brill, New York/Leiden/Leulen 1995” (op blz 225) vlak na de tijd van Ashur-bel-kala (1073-1056 v.C), die Arwad bezocht schijnt te hebben.

Een herdatering:

KAI 1 uit Byblos zou dus uit c.1000 v.C stammen. Paleografisch valt daar veel voor te zeggen, maar linguïstisch zijn er twijfels. Wat de rol van het speciale Bylos-dialect met het achtervoegsel”-h” en het betrekkelijk voornaamwoord “z”. Het oud-giblitisch zien we in de inscriptie van Ahiram naar voren komen bij de samenvoeging met de “t-“:

thtsp  ‘	dat [de scepter] zal breken
ththpk	dat [de troon] omver geworpen zal worden

M.Bernal pleit voor c.1400 v.C.als datering van de Ahiram-inscriptie op grond van het meeste objectieve criterium der linguïstiek, want hij zegt in zijn boek “Cadmeian Letters”, dat de Grieken het Fenicische alfabet al voor 1400 v.C kwamen lenen. Zelfs Rib-Addi komt dan weer in beeld als eerste gebruiker van de sracofaag. Ook G.Garbini in “Sulla datazione di Ahiram” (AION 37, 1977 blz 81-89) baseert Ahiram op c.13^e eeuw vanwege de linguïstische verschijnselen, zoals:

-       de vorm van het relatieve voornaamwoord

-       eind stamletter van zwakke werkwoorden

-       het ontbreken van een definitief lidwoord

-       de vorm van het 3^e mannelijke enkelvoudige voornaamwoord toevoeging

-       de infix-t vorm van het werkwoord

-       onveranderlijk rededeeltje ’l

-       de vorm van de naam ’hrm

[AION=Annali dell istituto Orientali di Napoli]

Deze linguïstische motieven zijn echter volgens Edward M.Cook te zwak voor een verschuiving van de datering met een paar eeuwen. De 7 argumenten worden bijna allemaal als niet overtuigend gezien, maar dus niet geheel.

JOURNAL NEAR EASTERN STUDIES 53, Univ.of Chicago,1994, On the Linguistic Dating of the Ahiram, Edward M.Cook, Inscription KAI 1.

We blijven dus nog even hierover twisten. Wat te denken bijvoorbeeld van het gebruik van de rechtopstaande kleine tussenstreepjes als scheidingstekens tussen de woorden. Dat is voor Fenicische zinnen heel ongebruikelijk en komt of voor bij heel archaïsche teksten als deze, of pas veel later weer bij Neo-Punische teksten. Het gebruik van de scheidingstekens pleit dus voor een hoge datering. Overigens ontbreken de scheidingstekens op twee plaatsen in de Ahiram inscriptie en wel een keer tussen MLK GBL en op het eind tussen YMH en SPRH.

                                                ‘
Waarom is dat? Weggesleten of vergeten?